Każda scena w sztuce egipskiej niesie multum znaczeń, a równocześnie jest syntetyczna.  Więcej o Księgach dowiesz się z artykułu na blogu im poświęconego, kliknij 

Bibliografia:

* Andrews Carol, Amulets of ancient Egypt, London 1994.
* Daumas François, Od Narmera do Kleopatry. Cywilizacja starożytnego Egiptu, Warszawa 1973.
* Deschroes – Noblecourt Christine, Tutanchamon, Warszawa 1980.
* Eliade Mircea, Structure et function du mythe cosmogonique, (w.) Sources Orientales I. La naissance du Monde, Paris 1959
* Hornung Erik, Jeden czy wielu. Koncepcja boga w starożytnym Egipcie, Warszawa 1991.
* Ikram Salima, Śmierć i pogrzeb  w starożytnym Egipcie, Warszawa 2004.
* Lipińska Jadwiga, Marciniak Marek, Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 2002.
* Lurker Manfred, Bogowie i symbole starożytnego Egiptu, Warszawa 1995.
* Niwiński A, Bóstwa, kulty i rytuały starozytnego Egiptu, Warszawa 2004.
* Niwiński Andrzej, Mity i symbole starożytnego Egiptu, Warszawa 2001.
* Ożarek Marzena A., Egipska magia kolorów używanych w produkcji amuletów i biżuterii w starożytnym Egipcie (w.) Antropologia Religii, nr V (2013).
* Skarby Egiptu. Kolekcja Muzeum Egipskiego w Kairze. Ilustrowany przewodnik po Muzeum Egipskim w Kairze, pod red. Alessandra Bongioanni i Marii Sole Croce, Warszawa 2007.

Przedwieczny Atum z Podróży barki słonecznej nocą (2021). Ma postać uskrzydlonego węża, kroczącego na dwóch parach ludzkich nóg, z głową starca i dyskiem słonecznym między skrzydłami. Ta skomplikowana forma pojawiła się na początku świata (Atum był bogiem stwórcą) oraz pojawi się u jego kresu. 

Lotosy na obrazie Podróż barki słonecznej za dnia, 2021.

Inkarnacje bogini Hathor z roku 2020. Często przedstawiano boginię Hathor w postaci krowy, gdy wychodziła zza Góry zachodniej jako opiekunka umarłych.

Niebieskość nakrycia głowy z posągu Ptaha z mojego najnowszego obrazu jest olśniewająca.

Obraz Egipska Mapa świata (2021). Krowa nut personifikuje niebo, u góry morze oznacza północ, u dołu zaś południe połyskuje na złoto. Dwie siostry - izyda po lewej i neftyda po prawej odpowiadają zachodowi i wschodowi. A prawie w samym centrum spoczywa hieroglif achet oznaczający horyzont.

U dołu, na barce widnieje oko udżat.

Oko Horusa

Za rodzaj fetyszyzmu można też uznać uwielbienie określonej części ciała, za jaką niewątpliwie uchodzi oko udżat, związane z Horusem, ukazywane zawsze w postaci frontalnie ujętego oka ludzkiego. Było ono symbolem ofiary i zarazem triumfu nad wrogiem, dlatego stanowiło ono bardzo popularny motyw na amuletach, wykonywanych z zielonych kamieni. Natomiast para oczu udżat ukazywana na stelach, ślepych wrotach, sarkofagach czy drzwiach grobowca, miała znaczenie apotropaiczne (chroniące przed złymi mocami). Zmarły mógł także dzięki owym oczom widzieć. Czasami oczy i pojedyncze oko udżat były opatrzone skrzydłami, które oznaczały boską ochronę. Przyozdabiano je też ureuszami, czyli kobrami (inkarnacjami bogini opiekującej się Dolnym Egiptem, Wadżet).

Znak anch, jeden z kluczowych atrybutów bogów egipskich

Słońce z obrazu Sol Invictus (Słońce Niepokonane), 2022.

Na obrazie Egipska Atlantyda z 2022 roku, widać kolumnę dżed (po lewej) oraz węża Uroborosa (u góry, w środku).

Sąd Zmarłych, widoczne dwa stopnie platformy, na której siedzi Ozyrys, Jedna z ilustracji na papirusie Księgi Umarłych należącego do Hunefer  (1375 rok p.n.e., Muzeum Brytyjskie, Londyn)

Rzeczywistość zaklęta w symbolach. Jak starożytni Egipcjanie postrzegali świat? 

Wehikuł czasu

I tak, na symbolice kolorów kończąc, przedarliśmy się przez labirynt znaczeń, kryjącymi się za egipskimi symbolami. Jak widać, cała rzeczywistość była nimi przesiąknięta, pełna magii. Wiesz co uwielbiam w symbolach? Są one  archetypami, które  funkcjonują w wyobraźni zbiorowej ludzkości. I dzięki temu, niczym wehikuł czasu, przenoszą nas w mgnieniu oka z teraźniejszości do czasów starożytnych. Są nicią łączącą nas z naszymi przodkami  ;)

A jak to było z kolorami w Egipcie?

Produkcja nawet najdrobniejszych przedmiotów podlegała imperatywowi symboli. Bardzo istotna w ikonografii religijnej była symbolika kolorów, mające szczególne przełożenie na materiały używane w amuletach, dające magiczną moc posiadaczowi. Robiono je z półszlachetnych kamieni, których znaczenie wiązało się z określonymi barwami.

Zieleń [amazonit, chryzopraz (odmiana chalcedonu), malachit, turkus i obsydian] była kolorem wegetacji, nowego życia, odrodzenia i radości. Z zielonego malachitu były wszakże Pola Jaru, a z innych zielonych kamieni wykonywano amulety w rodzaju oka udżat i skarabeusza.

Niebieską barwę (lapis-lazuli, turkus) wiązano z niebem i życiodajnymi wodami Nilu, który corocznie wylewał umożliwiając wegetację. Wierzono ponadto, że włosy bogów były z niebieskiego lapis-lazuli,  posiadającego boską moc.

Kierunki geograficzne

Kluczowym kierunkiem dla każdego Egipcjanina był zachód (imenet), czyli Kraina Umarłych. Tam codziennie znikało słońce, by znów odrodzić się na wschodzie (iabet). Zmarłego układano na lewym boku, z głową leżącą na południe, z twarzą zwróconą na zachód.

Z południa płynął Nil i nadciągały wylewy, leżała tam też Nubia (dzisiejszy Sudan), skąd pozyskiwano złoto. Od południa orientowano też mapy. 

Natomiast najbardziej tajemnicza była północ, gdzie rozciągało się morze, Wielka Zieleń.

Niekiedy Izyda i Neftyda personifikowały zachód i wschód, a Horus z Setem północ i południe. Ozyrys był zaś pionową osią świata, zarówno niebem jak i podziemiami. Z kolei horyzont ucieleśniał symbol i hieroglif achet. Jego kształt świadczył o tym, że obserwacje budowy świata czyniono z doliny, którą obramowują góry, Oba Horyzonty.

Życie

Nadzieję na wieczne życie zmarłego zawierał znak życia anch (Ankh), nazywany krzyżem egipskim. Był popularnym komponentem scen związanych ze śmiercią. Niejednokrotnie towarzyszył mu filar dżed .

słońce

W egipskiej ikonografii śmierci nie mogłoby zabraknąć tarczy słonecznej, która umierała o zachodzie. W Egipcie bóg słońca był czczony pod różnymi postaciami, a więc dysk słoneczny z wpisanym w niego określonym emblematem występował zarówno w przedstawieniach wschodu, jako Chepre (skarabeusz jest tu wpisany w tarczę słoneczną), południa, jako Re, jak i zachodu słońca, jako Atum. Był ponadto wyłącznym wariantem wyobrażania boga Atona. Często też tarcza była jednym z elementów składowych wizerunku jakiegoś bóstwa lub atrybutem.

Symbolika czasu, cykliczności i trwałości

Archetypem góry kosmicznej, mającym kluczowe znaczenie w egipskiej ikonografii śmierci, była kolumna dżed, symbolizująca trwałość i związana z Ozyrysem. Była ona bardzo popularnym motywem w amuletach, wykonywanych ze złota. Dżed, trwanie, było nierozerwalnie związane z wiecznością, określaną mianem neheh lub szen i wyobrażaną w postaci mandali, węża Uroborosa (Tego-Który-Połyka-Swój-Własny-Ogon). Często te symbole przedstawiano razem. Uroboros wyrażał powtarzalne cykle, takie jak wylewy Nilu, życie i śmierć czy wschody i zachody słońca. Był wszak okręgiem, po którym biegnie to ciało niebieskie, złożonym ze szlaków ziemskiego i niebiańskiego.

Węże były wielokrotnie przedstawiane jako symbole czasu, upływających godzin nocy w Księgach Świata Podziemnego. Istniały także inne możliwości wyobrażania jego upływu. Przykładowo gałąź palmowa naznaczona pojedynczym nacięciem znamionowała zamknięty okres, taki jak rok, natomiast zwielokrotnienie tego nacięcia równało się wieczności.

W tym artykule chciałam opowiedzieć, dlaczego symbole pełnią tak ważną funkcję w materialnym i niematerialnym dziedzictwie starożytnego Egiptu. I, co za tym idzie, nie mogło ich zabraknąć w Cyklu Egipskim. Podczas czytania natkniesz się na poszczególne motywy, również z moich obrazów, ilustrujące symbole. Zapraszam do czytania. 

Góry i schody

Niewielkie wysepki urosły w wierzeniach tebańskich do rangi gór oraz prapagórków. W Tebach świętym elementem krajobrazu była tak zwana Góra Zachodnia, dominująca nad nekropolią, nazywana też Różową Górą.  Od niej właśnie w Księdze Bram rozpoczynał podróż król. Owe piaszczyste i skaliste wzniesienie często występowało w wyobrażeniach zachodu, czyli śmierci słońca. Zastąpiło ono wizerunki wodnego praoceanu na sarkofagach, gdzie było mniej

miejsca na przedstawienie wiecznego obiegu słońca. To, że wodę zastąpiono piaskiem, nie stanowiło problemu dla Egipcjan, traktujących cały wszechświat jako jedną materię.

.Początki

Duża część symboli, które tutaj przywołam, wiąże się z pierwszym etapem rozwoju egipskiej ikonografii religijnej, odpowiadającemu początkowej fazie ewolucji egipskiej religii, którym według wielu badaczy był fetyszyzm. Czczono wówczas martwe elementy rzeczywistości, takie jak kamienie czy góra, także posiadały duszę. Kolejne etapy rozwoju egipskiej ikonografii – zoomorfizm, antropomorfizm i miksantropizm, przybliżę na blogu przy innej okazji.

Większość symboli związanych ze śmiercią zaczerpnięto z samej przyrody Egiptu i wiele z nich łączy się z wylewami i opadami Nilu. Tu i ówdzie z rzeki wynurzały się wyspy, zaś w wodach rósł lotos.

Masz pytania? Chcesz coś zamówić? Skontaktuj się mailowo:

delunares.art@o2.pl

Facebook:

https://www.facebook.com/profile.php?id=100066984906221 

Instagram: 

https://www.instagram.com/delunares_art/

Obserwuj mnie na instagramie i facebooku

Unikatowość egipskiej ikonografii religijnej

Egipskie sceny wydają się skomplikowane.... I poniekąd tak jest, ponieważ aby je odczytać, należy uzmysłowić sobie trzy zasadnicze cechy wyróżniające egipską ikonografię reliigijną, to znaczy wieloźródłowość, wielowarstwowość oraz wieloznaczność.

Wieloźródłowość przejawia się w łączeniu w dekoracji sarkofagów i papirusów elementów tradycyjnych z nowymi, wielowarstwowość z kolei sprawia, że można rozpatrywać każdą scenę z różnych punktów widzenia (rytualnego, religijnego, kostiumologicznego etc.). Trzecią kluczową cechą jest wieloznaczność, polegająca na połączeniu rozbieżnych elementów solarnych związanych z żywotnością i energią z ozyriackimi, dotyczącymi śmierci. 

Dodatkową trudnością w interpretacji ikonografii religijnej starożytnych Egipcjan jest znaczna odmienność ich sposobu myślenia od zachodniego Podczas, gdy nasz stosunek do otaczającej nas rzeczywistości jest analityczny, Egipcjanie myśleli syntetycznie. W scenie złożonej z kilku symboli potrafili oddać całą wiedzę o wszechświecie. Sprawia to, że nasz racjonalny sposób oceny zjawisk i wnioskowania jest tu względnie mało przydatny. Ale spokojnie, spróbujemy trochę rozszyfrować ich ogląd świata ;)

Z kolei wzniesieniami otoczonymi czcią w innych ośrodkach były kamień benben (Heliopolis), tatenen (Memfis) czy Wyspa Płomieni (Hermopolis). W Starym Państwie ich uosobieniem stała się piramida. Jej stopnie symbolizowały śmierć, ponieważ schody lub drabina były drogą, po której dusza zmarłego wkraczała na górę, prosto do nieba. Teksty Piramid wzmiankują zmarłego króla, wstępującego po stopniach piramidy, aby połączyć się ze słońcem. Wiele scen ze schodami pojawia się w egipskiej ikonografii śmierci, na przykład w scenach Sądu Ozyrysa z Księgi Bram, ukazanych przykładowo w grobowcu króla Horemheba. Tam 10 stopni prowadzi na platformę z tronującym Ozyrysem. Natomiast w przypadku przedstawień tego typu scen z Księgi Umarłych platforma była przeważnie dwustopniowa . 

Czerwień (jaspis) z kolei symbolizowała krew i ogień. Z jednej strony miała znaczenie pozytywne (życie, energia, władza, moc solarna, zwycięstwo). Z drugiej negatywne: w Egipcie o człowieku ogarniętym gniewem mówiono, że ma czerwone serce, a poprzez powiązanie z Setem stała się oznaką zagrożenia i niebezpieczeństwa, ponieważ była kolorem jałowej pustyni. Często z czerwonych materiałów robiono też głowy ureuszy wieńczących królewskie nakrycia głowy, ponieważ kobry plujące ogniem miały chronić faraona.

Złoto, żółć (nebu), ciało bogów, związane ze słońcem, regeneracją i ponownymi narodzinami, uchodziło za jeden z materiałów najtwardszych, niezniszczalnych a równocześnie plastycznych. W wielu tekstach pojawia się określenie z twardego materiału, wszak twardość wiązała się z trwałością i wiecznością. Surowiec i sama barwa była nacechowana semantycznie, był to zatem idealny materiał do produkcji biżuterii czy amuletów , Jego niezwykła moc spływała na noszącą złoty przedmiot osobę, zapewniając ochronę, niezniszczalność i wieczność.

Czerń była barwą ciemności poprzedzających światło oraz muru rzecznego kryjącego w sobie kiełkujące nasienie oznaczające zmartwychwstanie.